Ντίρερ, Άλμπρεχτ

(Albrecht Durer, Νυρεμβέργη 1471 – 1528). Γερμανός ζωγράφος και χαράκτης. Είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα της Γερμανίας του 16ου αι. Με την πολύπλευρη δραστηριότητα του σημειώνει την έναρξη της Αναγέννησης στη Bόρεια Ευρώπη. Τρίτος γιος της οικογένειάς του, βοήθησε πρώτα τον πατέρα του στην τέχνη του χρυσοχόου και σε ηλικία δεκαέξι ετών εργάστηκε στο κατάστημα του Μίχαελ Βόλγκεμουτ, όπου διδάχτηκε πολλές τέχνες: τη χαρακτική σε ξύλο και σε χαλκό, την υδατογραφία και την ελαιογραφία. Η εποχή αυτή ήταν πολύ χρήσιμη για τη διαμόρφωσή του, επειδή του επέτρεψε να μελετήσει έργα σύγχρονων Γερμανών ζωγράφων - όπως του Μάρτιν Σονγκάουερ - και ίσως ορισμένα ιταλικά. Η επιθυμία να ευρύνει τις γνώσεις του τον οδήγησε πρώτα στο Κολμάρ και το 1494 στην Ιταλία. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους ο Ν. παντρεύτηκε την Άγκνες Φρέι, στην οποία είχε αφιερώσει έναν από τους πρώτους πίνακες του, τον Νέο με το άνθος (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου). Στην Ιταλία ίσως επισκέφτηκε την Πάντοβα, αλλά παρέμεινε για ένα μεγάλο διάστημα στη Βενετία, όπου συνδέθηκε φιλικά με τους Μπελίνι και τον κύκλο τους. Το πιο ενδιαφέρον έργο της ανάμνησής του από τη ζωγραφική του Τζιοβάνι Μπελίνι έγινε μετά την επιστροφή του στη Γερμανία. Είναι η Παναγία με το Βρέφος (Ουάσινγκτον, Εθνική Πινακοθήκη). Στις πρώτες μελέτες του της προοπτικής και των αναλογιών τον βοήθησε και ο Γιάκοπο ντε Μπάρμπαρι. Στην περίοδο της Βενετίας ανήκουν πολλά σχέδια με μυθολογικό θέμα, εμπνευσμένα από το περιβάλλον της Ιταλίας, όπως Η αρπαγή της Ευρώπης, Ο θάνατος του Ορφέα, Η Βακχεία, Η μάχη των Τριτώνων, εμπνευσμένα από τον Αντρέα Μαντένια. Ο Ν. πλησίασε την κλασική μυθολογία μέσα από την ποιοτική και εικαστική ερμηνεία της ιταλικής τέχνης του 15ου αι. και την απέδωσε με εκφραστική βιαιότητα και πλαστική δύναμη. Η τεχνική που εξασφάλισε στον Ν. τη φήμη ήταν η ξυλογραφία. Την πρώτη έκδοση των δεκαπέντε ξυλογραφιών της Αποκάλυψης (1498) ακολούθησε μια δεύτερη έκδοση το 1511. Ο καλλιτέχνης σύνθεσε το έργο του μέσα στο κλίμα του μυστικισμού και της μεταρρυθμιστικής τάσης που κατέκλυζε τη Γερμανία στο τέλος του αιώνα και αν και το καλλιτεχνικό επίπεδο των ξυλογραφιών δεν είναι πάντοτε το ίδιο, ορισμένες σκηνές (Οι τέσσερις ιππότες της Αποκάλυψης, Η πάλη του Αρχάγγελου Μιχαήλ με τον δράκοντα, Το άνοιγμα της έκτης σφραγίδας) είναι πάρα πολύ γνωστές. Στις αφηγήσεις τρομερών και θαυμαστών σκηνών, οι μορφές είναι χαραγμένες με εξαιρετικό δυναμισμό. Οι ταραγμένες εικόνες και η ισχυρή γραμμή σχεδόν τρομάζουν τον παρατηρητή. Παρόμοια χαρακτηριστικά παρουσιάζουν και οι πρώτες ξυλογραφίες των Μεγάλων Παθών που άρχισαν το 1499. Το έργο τελείωσε αργότερα, ύστερα από ένα δεύτερο ταξίδι στην Ιταλία και παρουσιάζει μια πιο ήρεμη και ώριμη τεχνοτροπία, όπως και οι ξυλογραφίες του Βίου της Παναγίας και των Μικρών Παθών. Το καλοκαίρι του 1505 ο Ν. επέστρεψε στην Ιταλία για να εκτελέσει την παραγγελία που του εμπιστεύτηκαν στην Αυγούστα οι Γερμανοί έμποροι της Βενετίας, το πολύπτυχο για την Αγία Τράπεζα της εθνικής τους εκκλησίας στο Ριάλτο. Ο Ν. είχε τότε κάποια φήμη και ως ζωγράφος. Οι προσωπογραφίες του πατέρα του (Φλωρεντία, Πινακοθήκη Ουφίτσι και Λονδίνο, Εθνική Πινθακοθήκη) και οι αυτοπροσωπογραφίες του, που τον παρουσιάζουν πότε ντυμένο σαν ευγενή, πότε με το πρόσωπο εξιδανικευμένο σε μυστική έξαρση, είναι εκτελεσμένες με σίγουρη πινελιά και με απόλυτη κυριαρχία του χρώματος. Άλλο χαρακτηριστικό της ικανότητάς του ως προσωπογράφου είναι η ψυχολογική απόδοση, όπως φαίνεται από την προσωπογραφία του Όσβαλτ Κρελ (Πινακοθήκη Μονάχου) και από τις προσωπογραφίες τριών μελών της οικογένειας Τούχερ. Την ίδια εποχή ο Ν. δημιουργούσε τα κυριότερα θρησκευτικά έργα του, δύο πολύπτυχα για τον εκλέκτορα της Σαξονίας Φρειδερίκο τον Σοφό, το εικονοστάσιο Παουμγκέρτνερ, το Γιαμπάχερ και το εικονοστάσιο Χέλερ. Σήμερα σώζονται μόνο μερικά τμήματα ή αντίγραφα τμημάτων αυτών των εικονοστασίων. Το μόνο που διατηρείται ολόκληρο είναι το τρίπτυχο της οικογένειας Παουμγκέρτνερ (Πινακοθήκη Μονάχου) με τη Γέννηση στο κέντρο και στα δύο πλάγια φύλλα τις μορφές του Στεφάνου και του Λουκά Παουμγκέρτνερ. Εξαίρετη είναι και η Προσκύνηση των Μάγων (Φλωρεντία, Πινακοθήκη Ουφίτσι), κεντρικό φύλλο του Πολύπτυχου Γιαμπάχερ, στο οποίο διακρίνεται η απόλυτη κυριαρχία του Ν. σε χρήση της προοπτικής και του χρώματος, καθώς και ο συνδυασμός των διδαγμάτων του Μαντένια με την προσωπική κλίση του Ν. στον χαρακτηρισμό των ανθρώπων, της φύσης και των πραγμάτων. Είχε ήδη δημιουργήσει αυτά τα πολυσύνθετα και ώριμα έργα όταν επιστρέφοντας στην Ιταλία, άρχισε να ζωγραφίζει το πολύπτυχο της Εορτής του Ροζαρίου. Το έργο, πολύ φθαρμένο σήμερα (Πράγα, Ιστορικό Μουσείο), παρουσιάζει παράλληλα με την ιταλική προτίμηση για τα επιβλητικά πρόσωπα και ένα είδος γοτθικού ρυθμού στη σύνθεση των εορτών του Ροζαρίου, που είχε φέρει στη Γερμανία, ο Άγιος Δομίνικος. Κατά τη διαμονή του στη Βενετία ο Ν. κατασκεύασε αρκετές προσωπογραφίες και σχέδια, καθώς και τον πίνακα Ο Ιησούς διδάσκει στον Ναό, όπου η γελοιογραφική απόδοση των προσώπων του θυμίζει σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι και σύγχρονους πίνακες του Χερόνιμους Μπος. Κυρίως όμως είχε την ευκαιρία να προωθήσει τη μελέτη της προοπτικής, ίσως κοντά στον Λούκα Πατσιόλι και κατά τις αντιλήψεις του Μπρουνελέσκι. Ο Ν. επεξεργάστηκε θεωρητικά αυτές τις αρχές στα έργα Οδηγίες για τη μέτρηση με διαβήτη και κανόνα (1525), Εγχειρίδιο οχυρώσεων (1527), Τέσσερα βιβλία αναλογιών (1528). Το 1507 δημιούργησε το δίπτυχο με τον Αδάμ και την Εύα (Μαδρίτη, Μουσείο Πράντο), που συνοψίζει τις σπουδές του της ανατομίας και των αναλογιών του ανθρώπινου σώματος. Το 1511 δημιούργησε για τον Ματέους Λαντάουερ την Προσκύνηση της Αγίας Τριάδας, το κυριότερο ζωγραφικό έργο του, που μπορεί περισσότερο από όλα τα άλλα να αναμετρηθεί με τους σύγχρονους πίνακες της ιταλικής Αναγέννησης. Μετά το 1511 ο Ν. εγκατέλειψε την ξυλογραφία και επιδόθηκε στη χαλκογραφία, πρώτα για να αποδώσει με τη νέα αυτή τεχνική την Ιστορία των Παθών (αλλά το έργο δεν τελείωσε). Το 1513-14 δημιούργησε τρεις συμβολικές χαλκογραφίες, που αποτελούν την ακμή της χαρακτηριστικής αυτής προσπάθειάς του. Είναι Ο Ιππότης, ο Θάνατος και ο Διάβολος, Ο άγιος Ιερώνυμος στο κελί του και Η μελαγχολία. Από το 1512 έως το 1519 ο Ν. υπηρέτησε τον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό, φιλόδοξο μαικήνα, που ζητούσε από τον Ν. και τους άλλους καλλιτέχνες που τον υπηρετούσαν να εξάρουν την προσωπικότητά του με πλούσια έργα, γεμάτα συμβολισμούς της κλασικής και ανατολικής μυθολογίας. Μετά τον θάνατο του Μαξιμιλιανού ο Ν. αντιμετώπισε το δύσκολο πρόβλημα της αναγνώρισης από τον διάδοχό του Κάρολο E’ του ετήσιου μισθού των εκατό φιορινίων που του είχε παραχωρήσει ο Μαξιμιλιανός και έφυγε το 1520 για την Ολλανδία για να συναντήσει τον καινούργιο αυτοκράτορα. Στους μήνες που πέρασαν πριν από τη συνάντηση, ο Ν. έγινε πολύ γνωστός στους καλλιτέχνες και στους ευγενείς της Αμβέρσας, στους οποίους παρουσίαζε ή πρόσφερε τα σχέδια και τα χαρακτικά έργα του. Ταξίδεψε στην Μπριζ, στη Γάνδη και τέλος στη Ζηλανδία, όπου προσβλήθηκε από ελονοσία που τον οδήγησε αργότερα στον θάνατο. Η επίδραση της φλαμανδικής ζωγραφικής διακρίνεται στην Προσωπογραφία νέου (Δρέσδη), γενικά όμως η προσωπογραφική τέχνη του αποκτά νέα ζωγραφική δύναμη ύστερα από το ταξίδι αυτό. Χαρακτηριστικά έργα της τελευταίας περιόδου είναι ο Άγιος Ιερώνυμος (Λισαβόνα, Εθνικό Μουσείο) και οι προσωπογραφίες του Γιάκομπ Μούφελ και του Ιερόνυμους Χολτσούλερ (Βερολίνο, Εθνική Πινακοθήκη). Επιστρέφοντας στη Γερμανία δημιούργησε τα δύο ζωγραφικά έργα με τους απόστολους Ιωάννη, Πέτρο, Παύλο και τον ευαγγελιστή Μάρκο. Οι τέσσερις μορφές, σε φυσικό μέγεθος, δυνατές και άκαμπτες, σχεδόν μιχαηλαγγελικές, αποτελούν την ύψιστη σύνθεση όλης της ζωγραφικής εμπειρίας του. Τμήμα του πολύπτυχου του Παουμγκέρτνερ (1504), όπου ο Λουκάς Παουμγκέρτνερ παρουσιάζεται σαν άγιος Ευστάθιος. Ο Ντύρερ σημειώνει την έναρξη της Αναγέννησης στη βόρεια Ευρώπη (Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη). Η «Γέννηση» του Άλμπρεχτ Ντίρερ. Παλιό αραβικό αργυρό νόμισμα. «Λαγός» (1502), έργο του μεγάλου Γερμανού ζωγράφου και χαράκτη Άλπρεχτ Ντύρερ (Βιέννη, Αλμπερτίνα). Οι «Σοφοί», πίνακας του Ντίρερ.